Wat is trauma eigenlijk?

Bij het woord Trauma wordt meestal meteen gedacht aan Oorlogsveteranen die terugkeren uit gevechtszones en te maken krijgen met zware depressies, woede-uitbarstingen, emotionele afwezigheid of andere tekenen van PTSS- Post Traumatische Stress Stoornis. Maar trauma kan ons allemaal overkomen.

Trauma kan ontstaan wanneer iemand één of meerdere schokkende gebeurtenissen meemaak. Vervolgens worden deze gebeurtenissen niet goed verwerkt, waardoor er zich langdurige klachten ontwikkelen. We spreken dan van PTSS – Post Traumatische Stress Stoornis.

Ontstaat er altijd blijvend trauma na een schokkende gebeurtenis?

Of iemand blijvend trauma ontwikkeld hangt af van de impact van een gebeurtenis. Er spelen factoren mee zoals je overtuigingen en verwachtingen, je eerdere ervaringen met gebeurtenissen maar ook je incasseringsvermogen en niet onbelangrijk, je verwerkingsvermogen (voor HSP een belangrijk gegeven).

Daarnaast zijn er verschillende soorten trauma’s. Elk type heeft zijn eigen kenmerken en effecten:

• Enkelvoudig trauma: een éénmalige traumatische ervaring zoals een natuurramp, een bedreiging of overval, een brand of een verkeersongeluk.
• Meervoudig trauma: meerdere losse traumatische ervaringen; bijvoorbeeld een ongeval en een mishandeling en een scheiding met financiële gevolgen. Meerdere herhalende stressvolle situaties.
• Complex trauma: aanhoudende en herhaalde blootstelling aan traumatische ervaringen over een lange periode die een blijvende impact hebben; zoals mishandeling, seksueel misbruik of verwaarlozing. Complex trauma ontstaat vaak al in de kindertijd, maar kan ook op latere leeftijd in complexe en langdurig stressvolle omstandigheden ontstaan.

Bovengenoemde gebeurtenissen kunnen diepe indrukken achterlaten. Dit is begrijpelijk. Niet iedereen ontwikkeld meteen PTSS. De meeste mensen kunnen zo’n ingrijpende ervaring zelf en/of met steun van de omgeving goed verwerken. En houden er geen langdurige klachten aan over.

Maar het lukt niet iedereen om stressvolle, schokkende situaties een plaats te geven en de hevige emoties tot bedaren te brengen. De gebeurtenissen kunnen zoveel indruk op je hebben gemaakt dat je het moeilijk kan loslaten. De herinnering lijkt je te achtervolgen. Je kunt het niet verwerken. Je kunt er niet mee omgaan. Je blijft last houden van wat er is gebeurd. De verschillende emoties, zoals angst, verdriet, hulpeloosheid, schuld en/of boosheid blijven steeds in alle heftigheid terugkomen.

Zeker als er geen sociaal vangnet is. Was je helemaal alleen? Werd je door niemand opgevangen, of geloofd? Was er geen steun, of durfde je geen steun te zoeken? Kon je nergens heen met je emoties, en de spanning in je lijf?

In die gevallen is het risico om getraumatiseerd te raken groter.

Wat zijn de symptomen van een trauma?

Symptomen kunnen over het algemeen worden onderverdeeld onder emotionele, fysieke en cognitieve symptomen:

Emotionele trauma symptomen

• Angst en paniekaanvallen
• Prikkelbaarheid of boosheid
• Gevoelens van schuld en schaamte
• Verdriet en depressieve gevoelens
• Gevoel van gevoelloosheid of dissociatie
• Fysieke symptomen

Fysieke symptomen

• Slaapproblemen en nachtmerries
• Verhoogde hartslag en ademhaling
• Vermoeidheid en uitputting
• Spanning en spierpijn
• Hoofdpijn, buikpijn

Cognitieve symptomen

• Flashbacks of herbelevingen
• Moeite met concentreren
• Verwardheid of geheugenproblemen
• Vermijding van situaties die aan de traumatische gebeurtenis doen denken

De klachten bij meervoudig trauma zijn vaak ernstiger. Dit omdat je meerdere keren dezelfde triggers hebt ervaren. Het wordt dieper in je systeem verankerd en beïnvloed je meer. In deze stituaties spreken we over PTSS– Post Traumatische Stress Stoornis.

Komt Complexe Trauma veel voor?

De oorzaak van CPTSS begint al in de kindertijd als een baby, kind of tiener opgroeit met ouders die hun geen liefde, zorg, bescherming en veiligheid kunnen bieden. Als er ook geen andere verzorgers zijn die bescherming en veiligheid kunnen bieden, heeft het kind geen uitvluchtmogelijkheid uit één of meerdere destructieve situatie(s). Situaties als kindermishandeling, seksuel kindermisbruik, verwaarlozing, mentale en verbale dreiging, pesten of huiselijk geweld en uitsluiting binnen het gezin. Op school worden gepest of genegeerd (eenzaamheid), worden bedreigd of mishandeld. De structurele traumatisering tijdens de kindertijd en de hechtingsproblematiek die daardoor ontstaat, veroorzaken later in het leven voor problemen. Op allerlei mogelijke en onverwachte momenten.

In onze samenleving worden de meest voorkomende trauma’s bij vrouwen en kinderen veroorzaakt door hun ouders of intieme partners. Dat elimineert de belangrijkste bescherming tegen traumatisering: beschermd worden door mensen die je liefhebt. Als de mensen tot wie je je van nature wendt voor zorg en bescherming je vrees aanjagen of je afwijzen, dan leer je om jezelf af te sluiten en te negeren wat je voelt

Bessel van der Kolk

Hoe herken je Complexe trauma?

• Je hebt last van stemmingswisselingen.
• Je kan je emoties moeilijk onder controle houden (of heel impulsief, druk of juist heel angstig of afwezig)
• Je vindt het moeilijk om rust te nemen, blijft ‘aan’ staan
• Je ervaart een vijandige, dreigende of wantrouwende houding ten opzichte van de wereld
• Je ervaart constant een gevoel van leegte of hopeloosheid, vaak geassocieerd met langdurige depressie
• Je voelt je aanhoudend anders dan anderen (vervreemding)
• Je ervaart problemen met je zelfbeeld – Dit verwijst naar hardnekkige negatieve overtuigingen over jezelf als inferieur, verslagen of waardeloos. Deze overtuigingen kunnen gepaard gaan met diepe en hardnekkige gevoelens van schaamte, schuldgevoelens of falen.
• Je ervaart problemen met interpersoonlijke relaties. – Dit speelt vooral met het gevoel dicht bij anderen te staan. Er kan sprake zijn van consequente vermijding van, of gebrek aan interesse in, relaties en sociale betrokkenheid.

Wat gebeurt er in je brein nadat je een traumatische ervaring hebt meegemaakt?

Zware heftige gebeurtenissen verdwijnen onmogelijk zomaar uit je herinnering. Het laat sporen na in je geest, je emoties, in je lichaam.

Onderzoek heeft duidelijk gemaakt dat trauma veranderingen tot gevolg heeft in de natuurlijke lichamelijke processen. In het deel van je brein (Amygdala) dat je emoties en herinneringsopslag regelt, worden deze situaties opgeslagen als groot gevaar. Op het moment zelf is een toename van stresshormoonactiviteit. De Amygdala stuurt signalen naar andere hersengebieden (Hypothalamus) om je overlevingsmechanisme vlucht-, vecht- of bevries reactie te activeren zodat jouw lichaam zich kan klaarmaken om ‘het gevaar’ te overleven. Daarnaast kan de prefrontale cortex, het deel van je brein dat helpt bij plannen, nadenken en het beheersen van impulsen, worden uitgeschakeld waardoor relevante informatie niet goed gescheiden meer wordt van irrelevante informatie. De traumatische gebeurtenis heeft schadelijke wijzigingen in je hersengebieden veroorzaakt.

Doordat de traumatische gebeurtenis door de Amygdala is opgeslagen in de lange termijn herinnering als ‘groot gevaar’ is bij de kleinst mogelijke aanwijzing dat je opnieuw in gevaar bent, dit deel van je brein meteen getriggerd. Dat kan op ieder moment gebeuren, zelfs jaren later.

Op dat moment ervaar je fysieke- en mentale reacties aangestuurd door de Amygdala. Je hebt het zelf niet in de gaten. Je hebt er geen controle over. Het gebeurt gewoon. Dat zorgt er mentaal voor dat je ineens een rotgevoel krijgt of emotioneel reageert. Je kunt ineens geïrriteerd of boos reageren. Fysiek kun je spontaan buik- en/of hoofdpijn krijgen of andere lichamelijke pijnen.

Ontwikkelen enkel zwakke, onstabiele personen PTSS of CPTSS?

Voor getraumatiseerde mensen is het moeilijk om zich spontaan en ontspannen in het leven te begeven. Ze zijn constant alert voor mogelijk dreiging en gevaar en blijven steeds tegen dezelfde problemen aanlopen. Het beïnvloed hun dagelijkse leven. Trauma heeft direct in meer of mindere mate invloed op de gezondheid. De gebeurtenissen raken niet alleen degene die het overkomt. Het heeft invloed op de hele leefomgeving van iemand. Het opgelopen trauma kan zelfs van familie op familie worden overgedragen.

Trauma overkomt je. Je brein registreert het. Je lichaam reageert erop. Het heeft niets te maken met zwak of instabiel zijn.

De directe omgeving zal vaak de overweldigende overlevingsreacties (vechten- vluchten- of bevriezen) van getraumatiseerde mensen niet begrijpen. Het kan zeker zo zijn dat je het zelf ook niet begrijpt. Dat je zelf ook niet doorhebt dat je ‘niet normaal functioneren’ veroorzaakt wordt door opgelopen trauma. Het kan je een machteloos gevoel geven.

De eerste stap om te helen is dan ook om Trauma te herkennen. Vooral als het gaat om complexe trauma opgelopen in de kindertijd. Complexe Trauma wordt vaak over het hoofd gezien of verkeerd gediagnosticeerd waardoor er een lange reeks van oplopende klachten ontstaan.

Het kost tijd en energie om van herkennen van trauma naar erkennen te gaan. Om hierover in gesprek te gaan, om je leven weer op te pakken. Weer zingeving aan je leven te geven. Zodat deze heftige emoties niet meer de totale overhand hebben op je functioneren, je gedrag en je denken.

Wat houdt dit in voor een HSP- een Hoog Sensitief Persoon? Is het voor een HSP ingewikkelder als er een traumatische gebeurtenis is meegemaakt, of als er Complexe trauma is ontstaan in de kindertijd?