Wat is trauma eigenlijk?

Bij het woord trauma wordt vaak meteen gedacht aan oorlogsveteranen die terugkeren uit gevechtszones en te maken krijgen met zware depressies, woede-uitbarstingen, emotionele afwezigheid of andere tekenen van PTSS – Post Traumatische Stress Stoornis.

Maar trauma is niet alleen wat met je gebeurt. Trauma is vooral wat er in je gebeurt als gevolg van een overweldigende gebeurtenis die je zenuwstelsel niet kon verwerken. En dat kan iedereen overkomen.

Trauma kan ontstaan wanneer iemand één of meerdere schokkende gebeurtenissen meemaak. Vervolgens worden deze gebeurtenissen niet goed verwerkt, waardoor er zich langdurige klachten ontwikkelen. We spreken dan van PTSS – Post Traumatische Stress Stoornis.

Ontstaat er altijd blijvend trauma na een schokkende gebeurtenis?

Een heftige gebeurtenis laat sporen na. Maar betekent dat automatisch dat je er blijvend trauma aan overhoudt? Niet altijd. Of iemand blijvend trauma ontwikkelt, hangt af van meerdere factoren: de ernst van de gebeurtenis, iemands overtuigingen en verwachtingen, eerdere ervaringen, veerkracht én – heel belangrijk – het vermogen om de gebeurtenis te verwerken. Vooral voor hoogsensitieve personen (HSP) is dat laatste een cruciale factor.

Niet elk trauma is hetzelfde

Trauma is een verzamelnaam voor psychische verwonding, maar er zijn verschillende vormen met elk hun eigen impact:

• Enkelvoudig trauma: een éénmalige traumatische ervaring zoals een natuurramp, een bedreiging of overval, een brand of een verkeersongeluk.
• Meervoudig trauma: meerdere losse traumatische ervaringen; bijvoorbeeld een ongeval en een mishandeling en een scheiding met financiële gevolgen. Meerdere herhalende stressvolle situaties.
• Complex trauma: aanhoudende en herhaalde blootstelling aan traumatische ervaringen over een lange periode die een blijvende impact hebben; zoals mishandeling, seksueel misbruik of verwaarlozing. Complex trauma ontstaat vaak al in de kindertijd, maar kan ook op latere leeftijd in complexe en langdurig stressvolle omstandigheden ontstaan.

Hoewel deze gebeurtenissen diepe indruk kunnen maken, ontwikkelt niet iedereen een posttraumatische stressstoornis (PTSS). Veel mensen kunnen met de juiste steun hun ervaringen verwerken en verdergaan zonder langdurige klachten.

Wanneer verwerken niet lukt

Soms lukt het niet om een ingrijpende ervaring achter je te laten. De herinnering blijft zich opdringen, je lichaam blijft gespannen, en emoties als angst, schuld of verdriet blijven overheersen. Vooral wanneer er geen sociaal vangnet was – niemand die je opving, geloofde of troost bood – kan dat het risico op blijvend trauma vergroten.

Vooral complexe trauma’s, ontstaan in de kindertijd, laten diepe sporen na. Een kind dat opgroeit zonder veiligheid of geborgenheid – denk aan mishandeling, misbruik of verwaarlozing – heeft geen uitweg. Dit soort ervaringen kunnen jaren later, vaak onbewust, tot serieuze problemen leiden.

Wat zijn de symptomen van een trauma?

Symptomen kunnen over het algemeen worden onderverdeeld onder emotionele, fysieke en cognitieve symptomen:

Emotionele trauma symptomen

• Angst en paniekaanvallen
• Prikkelbaarheid of boosheid
• Gevoelens van schuld en schaamte
• Verdriet en depressieve gevoelens
• Gevoel van gevoelloosheid of dissociatie
• Fysieke symptomen

Fysieke symptomen

• Slaapproblemen en nachtmerries
• Verhoogde hartslag en ademhaling
• Vermoeidheid en uitputting
• Spanning en spierpijn
• Hoofdpijn, buikpijn

Cognitieve symptomen

• Flashbacks of herbelevingen
• Moeite met concentreren
• Verwardheid of geheugenproblemen
• Vermijding van situaties die aan de traumatische gebeurtenis doen denken

De klachten bij meervoudig trauma zijn vaak ernstiger. Dit omdat je meerdere keren dezelfde triggers hebt ervaren. Het wordt dieper in je systeem verankerd en beïnvloed je meer. In deze stituaties spreken we over PTSS– Post Traumatische Stress Stoornis.

Komt complex trauma veel voor?

Ja, vaker dan we denken. Complex trauma (ook wel CPTSS genoemd) ontstaat meestal niet door één schokkende gebeurtenis, maar door langdurige, herhaalde ervaringen van onveiligheid. Vaak begint dat al in de kindertijd.

Denk aan een baby, kind of tiener die opgroeit in een omgeving zonder liefde, zorg of bescherming. Ouders of verzorgers die emotioneel of fysiek afwezig zijn. Of erger: die het kind mishandelen, seksueel misbruiken of structureel verwaarlozen. Als er niemand is om in te grijpen, om veiligheid en troost te bieden, blijft het kind gevangen in een onveilige situatie. Er is geen uitweg.

Maar complex trauma hoeft zich niet alleen thuis af te spelen. Ook op school kunnen kinderen structureel beschadigd raken. Denk aan pesten, buitensluiting, vernedering of bedreiging. Wanneer dit soort situaties zich herhalen en het kind geen steun ervaart – of niet weet waar het terecht kan – raakt het zenuwstelsel chronisch overbelast. Het vertrouwen in anderen én in zichzelf brokkelt langzaam af.

De gevolgen van deze jeugdtrauma’s zijn vaak niet meteen zichtbaar. Maar ze duiken later op, op onverwachte momenten. In relaties, op het werk, in de manier waarop iemand zichzelf ziet of reageert op stress. De oude pijn leeft voort, vaak onbewust, en beïnvloedt hoe iemand het leven beleeft en beleeft wordt.

Complex trauma is niet altijd makkelijk te herkennen – ook niet door de persoon zelf. Het zit diep, vaak verstopt onder aanpassingsgedrag, perfectionisme of juist teruggetrokkenheid. Maar zodra we het gaan zien en benoemen, ontstaat er ruimte. Ruimte voor inzicht, voor erkenning en uiteindelijk: voor herstel.

In onze samenleving worden de meest voorkomende trauma’s bij vrouwen en kinderen veroorzaakt door hun ouders of intieme partners. Dat elimineert de belangrijkste bescherming tegen traumatisering: beschermd worden door mensen die je liefhebt. Als de mensen tot wie je je van nature wendt voor zorg en bescherming je vrees aanjagen of je afwijzen, dan leer je om jezelf af te sluiten en te negeren wat je voelt

Bessel van der Kolk

Hoe herken je Complexe trauma?

• Je hebt last van stemmingswisselingen.
• Je kan je emoties moeilijk onder controle houden (of heel impulsief, druk of juist heel angstig of afwezig)
• Je vindt het moeilijk om rust te nemen, blijft ‘aan’ staan
• Je ervaart een vijandige, dreigende of wantrouwende houding ten opzichte van de wereld
• Je ervaart constant een gevoel van leegte of hopeloosheid, vaak geassocieerd met langdurige depressie
• Je voelt je aanhoudend anders dan anderen (vervreemding)
• Je ervaart problemen met je zelfbeeld – Dit verwijst naar hardnekkige negatieve overtuigingen over jezelf als inferieur, verslagen of waardeloos. Deze overtuigingen kunnen gepaard gaan met diepe en hardnekkige gevoelens van schaamte, schuldgevoelens of falen.
• Je ervaart problemen met interpersoonlijke relaties. – Dit speelt vooral met het gevoel dicht bij anderen te staan. Er kan sprake zijn van consequente vermijding van, of gebrek aan interesse in, relaties en sociale betrokkenheid.

Wat gebeurt er in je brein bij trauma?

Traumatische ervaringen worden door de hersenen geregistreerd als levensbedreigend. De amygdala, het deel van je brein dat gevaar detecteert, slaat deze herinneringen op als ‘alarmfase rood’. Bij de kleinste trigger – een geur, een geluid, een blik – slaat het alarm opnieuw aan, zelfs jaren later.

De Amygdala stuurt signalen naar andere hersengebieden (Hypothalamus) om je overlevingsmechanisme vlucht-, vecht- of bevries reactie te activeren zodat jouw lichaam zich kan klaarmaken om ‘het gevaar’ te overleven. Je prefrontale cortex, het deel dat logisch nadenkt, schakelt tijdelijk uit, waardoor relevante informatie niet goed gescheiden meer wordt van irrelevante informatie.

Mentaal kun je je ineens geïrriteerd voelen, boos of angstig worden. Lichamelijke kun je spontaan klachten krijgen, zoals buikpijn of hoofdpijn, zonder precies te begrijpen waarom. Je hebt hier geen bewuste controle over – het gebeurt gewoon.

Is trauma een teken van zwakte?

Absoluut niet. PTSS of complexe PTSS (CPTSS) ontwikkelen heeft niets te maken met zwakte of instabiliteit. Iedereen kan getraumatiseerd raken. Ook mensen die als ‘sterk’ worden gezien. Het verschil zit vaak in de omstandigheden: hoe lang iets duurde, hoe intens het was, en of je wel of geen steun kreeg.

Trauma beïnvloedt je functioneren, relaties, gezondheid én je omgeving. Soms wordt trauma zelfs onbewust van generatie op generatie doorgegeven. Als het niet herkend en erkend wordt, blijf je tegen dezelfde patronen aanlopen, zonder te begrijpen waarom.

Trauma overkomt je. Je brein registreert het. Je lichaam reageert erop. Het heeft niets te maken met zwak of instabiel zijn.

De directe omgeving zal vaak de overweldigende overlevingsreacties (vechten- vluchten- of bevriezen) van getraumatiseerde mensen niet begrijpen. Het kan zeker zo zijn dat je het zelf ook niet begrijpt. Dat je zelf ook niet doorhebt dat je ‘niet normaal functioneren’ veroorzaakt wordt door opgelopen trauma. Het kan je een machteloos gevoel geven.

De eerste stap: herkennen

Zeker bij complex trauma, vooral wanneer het in je jeugd is ontstaan, kan het lastig zijn om het te herkennen. De klachten zijn vaak diffuus: somberheid, angst, woede, lichamelijke klachten, relatieproblemen. Het wordt vaak verkeerd begrepen of gediagnosticeerd.

Toch is herkenning de eerste stap naar heling. Daarna volgt het erkennen van wat je hebt meegemaakt, en dat kan pijnlijk zijn – maar ook bevrijdend. Pas dan kun je gaan bouwen aan herstel en zingeving, en de regie over je leven terugnemen. Zodat deze heftige emoties niet meer de totale overhand hebben op je functioneren, je gedrag en je denken.

En hoe zit dat met HSP’s?

Voor hoogsensitieve personen (HSP) kan een traumatische ervaring extra intens binnenkomen. HSP’s verwerken informatie dieper en voelen emoties sterker. Daardoor kunnen schokkende gebeurtenissen een diepere indruk achterlaten. Ook het verwerken van deze gebeurtenissen kan intensiever en langduriger zijn. De kans dat een trauma ‘blijft hangen’ is groter – maar dat betekent niet dat herstel onmogelijk is. Wel vraagt het vaak om zorgvuldige, afgestemde begeleiding.

---

Tot slot: trauma is geen eindstation. Het is een verwonding die tijd, aandacht en begrip nodig heeft om te helen. Of je nu HSP bent of niet – erkenning, verbinding en steun maken het verschil.

Wil je meer weten over trauma en herstel? Of herken je jezelf in dit verhaal? Neem gerust contact op – je staat er niet alleen voor.